عوامل و نشانه‌های خرابی لاستیک خودرو

خرابی لاستیک خودرو نه‌تنها هزینه‌بر است، بلکه می‌تواند به بروز حوادث خطرناک منجر شود. بسیاری از رانندگان، زمانی متوجه نشانه‌های آسیب لاستیک می‌شوند که کار از کار گذشته است. در این مقاله، به بررسی فرسودگی لاستیک، دلایل ترکیدن لاستیک و روش‌های افزایش طول عمر آن خواهیم پرداخت. با شناخت علائم خرابی لاستیک و رعایت توصیه‌های ساده، می‌توان از هزینه‌های غیرضروری و خطرات جدی جلوگیری کرد.

علائم هشداردهنده خرابی لاستیک

بررسی منظم لاستیک‌ها و توجه به نشانه‌های اولیه خرابی، می‌تواند از بروز حوادث و هزینه‌های سنگین جلوگیری نماید. برخی از مهم‌ترین نشانه‌هایی که باید به آن‌ها توجه کنید عبارت‌اند از:

ترک‌خوردگی و خشک‌شدگی

یکی از نخستین علائم خرابی لاستیک، ایجاد ترک‌هایی روی دیواره یا بین شیارهای آج است. این ترک‌ها معمولاً در اثر قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور مستقیم خورشید، هوای بسیار گرم یا سرد و افزایش سن لاستیک ایجاد می‌شوند. این ترک‌ها ممکن است ابتدا سطحی باشند، اما به‌مرور به عمق ساختار لاستیک نفوذ کرده و باعث شکستگی یا پارگی شوند.

وب‌سایت goodyear درباره خشک‌شدگی لاستیک می‌نویسد:

مانند بسیاری از محصولات دیگر، ترکیبات لاستیکی تشکیل‌دهنده‌ی یک لاستیک نیز به‌مرور زمان و در اثر قرار گرفتن در شرایط نامساعد محیطی دچار فرسایش طبیعی می‌شوند. قرار گرفتن در معرض غلظت بالای اوزون در جو، تغییرات آب‌وهوایی، عوامل محیطی و استفاده نادرست می‌تواند باعث تسریع در تخریب این مواد شود؛ فرایندی که ممکن است به ایجاد ترک‌هایی در سطح لاستیک منجر شود؛ حالتی که برخی آن را «خشک‌شدگی» یا «پوسیدگی لاستیک» می‌نامند.

برآمدگی یا حباب روی سطح لاستیک

وجود برآمدگی‌های غیرعادی یا حباب‌مانند روی بدنه لاستیک معمولاً به دلیل آسیب داخلی در ساختار طناب‌های تقویتی (cords)  داخل لاستیک است. این حالت به‌ویژه در اثر برخورد با دست‌انداز یا ضربه ناگهانی ایجاد شده و بسیار خطرناک است؛ چراکه ممکن است در حین رانندگی، ناگهان ترکیده شود.

ساییدگی نامتوازن آج‌ها

اگر مشاهده کردید که قسمت‌هایی از آج لاستیک بیش از بخش‌های دیگر ساییده شده، معمولاً دلیل آن تنظیم نبودن فرمان (هم‌راستایی چرخ‌ها)، بالانس نبودن چرخ‌ها، فرسودگی سیستم تعلیق یا تنظیم نبودن فشار باد لاستیک است. این نوع ساییدگی می‌تواند عمر مفید لاستیک را به‌شدت کاهش داده و باعث کاهش کنترل خودرو شود.

لرزش فرمان در هنگام رانندگی

احساس لرزش در فرمان، به‌ویژه در سرعت‌های بالا، یکی از نشانه‌های بالانس نبودن چرخ‌ها یا دفرمه شدن لاستیک است. همچنین ممکن است نشانه‌ای از آسیب داخلی یا ساییدگی غیرمعمول لاستیک باشد. در صورت تداوم این لرزش، حتماً خودرو را برای بررسیِ تخصصی به تعمیرگاه ببرید.

• بخوانید: آپاراتی لاستیک چیست؟

دلایل اصلی خرابی لاستیک

خرابی لاستیک می‌تواند موجب کاهش ایمنی، افزایش مصرف سوخت و حتی بروز حوادث خطرناک شود. در ادامه، مهم‌ترین عوامل موثر در خرابی زودرس لاستیک را مرور می‌کنیم:

 فشار نامناسب باد

فشار نامناسب، یکی از شایع‌ترین دلایل خرابی یا ترکیدن لاستیک است. لاستیک کم‌باد، هنگام حرکت بیش از حد گرم شده و به ساختار داخلی آن آسیب می‌زند. از سوی دیگر، لاستیک پرباد، تحمل فشار اضافی ندارد و ممکن است به‌ویژه در جاده‌های ناهموار یا در هوای گرم، ترکیده یا ترک‌خورده شود. از این رو تنظیم منظم فشار باد بر اساس توصیه کارخانه سازنده، اهمیت زیادی دارد.

• بخوانید: باد مناسب لاستیک در تابستان و زمستان

کیفیت پایین یا استفاده از لاستیک‌های فرسوده

لاستیک‌هایی که از برندهای غیرمعتبر یا بدون استاندارد ایمنی تهیه می‌شوند، معمولاً مقاومت لازم در برابر گرما، فشار و شرایط جاده‌ای را ندارند. همچنین، لاستیک‌های تاریخ‌گذشته یا فرسوده، حتی اگر ظاهرِ نسبتاً مناسبی داشته باشند، دیگر ایمنی کافی را فراهم نمی‌کنند و احتمال ترکیدن یا لغزش آن‌ها زیاد است.

شرایط بد جاده‌ای

حرکت مداوم روی چاله‌ها، دست‌اندازها، سرعت‌گیرهای غیر استاندارد، سطوح ناهموار یا برخورد با اجسام تیز، به مرور باعث پارگی، شکستگی یا برآمدگی در لاستیک می‌شود. رانندگی با سرعت مناسب و پرهیز از عبور ناگهانی از این موانع می‌تواند از آسیب‌های جدی جلوگیری کند.

سن لاستیک

حتی اگر عمق آج مناسب باشد، لاستیک‌ها با گذشت زمان خاصیت ارتجاعی و انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهند. این وضعیت می‌تواند منجر به خشک‌شدگی، ترک‌خوردگی یا حتی پارگی ناگهانی شود. به‌طور معمول، لاستیک‌ها پس از ۵ تا ۶ سال استفاده یا نگهداری نیاز به تعویض دارند، حتی اگر زیاد استفاده نشده باشند.

نحوه تشخیص زمان تعویض لاستیک

تشخیص زمان مناسب برای تعویض لاستیک یکی از مهم‌ترین اقدامات جهت حفظ ایمنی خودرو و جلوگیری از حوادث ناگهانی است. برای بررسی فرسودگی لاستیک، به این موارد کلیدی توجه کنید:

• ضخامت آج (شیار) لاستیک: اگر عمق آج کمتر از ۱.۶ میلی‌متر باشد، لاستیک دیگر چسبندگی کافی با سطح جاده ندارد و باید تعویض گردد. این کاهش چسبندگی در روزهای بارانی یا برفی، احتمال لغزش را به شدت بالا می‌برد. برای اندازه‌گیری عمق آج می‌توان از ابزار مخصوص یا حتی یک سکه ساده استفاده کرد.
• وجود ترک، برآمدگی یا شکاف‌های غیرعادی: ترک‌خوردگی روی دیواره یا سطح لاستیک و همچنین برآمدگی (به‌ویژه در ناحیه کناری لاستیک) نشانه آسیب داخلی و ضعف ساختاری است. چنین آسیب‌هایی می‌توانند در حین رانندگی منجر به ترکیدن لاستیک شوند.
• لرزش‌های غیرعادی هنگام رانندگی: اگر در فرمان یا بدنه خودرو، به‌ویژه در سرعت‌های خاص، لرزش احساس می‌کنید، یکی از دلایل ممکن، عدم تعادل یا آسیب‌دیدگی لاستیک است. این لرزش می‌تواند نشانه‌ای از ساییدگی ناهماهنگ یا دفورمه شدن لاستیک باشد.
• گذشت زمان از تاریخ تولید: لاستیک‌ها حتی اگر ظاهر مناسبی داشته باشند، پس از حداکثر ۶ سال استفاده یا نگهداری، خاصیت انعطاف‌پذیری و ایمنی خود را از دست می‌دهند. برخی کارشناسان توصیه می‌کنند لاستیک‌ها را حداکثر تا ۱۰ سال پس از تولید، حتی اگر استفاده نشده‌اند، کنار بگذارید.

نحوه بررسی تاریخ تولید

تاریخ تولید لاستیک معمولاً به‌صورت یک کد ۴ رقمی روی دیواره آن درج شده است. برای مثال، اگر روی لاستیک نوشته شده باشد 4322، یعنی این لاستیک در هفته ۴۳ سال ۲۰۲۲ تولید شده است.
با بررسی منظم این نشانه‌ها می‌توان از خطرات احتمالی جلوگیری کرده و عمر مفید لاستیک‌ها را مدیریت نمود.

تأثیر دمای هوا بر خرابی لاستیک

تغییرات دمایی، به‌ویژه در مناطق دارای آب‌وهوای چهارفصل، نقش مهمی در سلامت و عمر لاستیک خودرو ایفا می‌کند. دمای هوا مستقیماً بر فشار باد داخل لاستیک و ترکیبات لاستیکی آن اثر می‌گذارد:

• در هوای سرد: با کاهش دما، فشار هوای داخل لاستیک کم می‌شود. این افت فشار نه‌تنها باعث ساییدگی غیرطبیعی و افزایش مصرف سوخت می‌گردد، بلکه کنترل خودرو را نیز دشوارتر می‌کند. همچنین لاستیک‌های کم‌باد در سرما، بیشتر در معرض ترک‌خوردگی و پارگی هستند.
• در هوای گرم: با بالا رفتن دما، فشار داخل لاستیک افزایش می‌یابد. اگر فشار بیش از حد بالا برود، خطر ترکیدن لاستیک به‌ویژه در سرعت‌های بالا وجود دارد. همچنین گرمای شدید، به‌ویژه زمانی که خودرو در معرض نور مستقیم خورشید باشد، موجب خشک شدن و ترک‌خوردگی سطح لاستیک می‌شود.
• تغییرات ناگهانی دما: در مناطقی که اختلاف دمای شب و روز زیاد است، یا در فصل‌هایی که هوا ناپایدار است، فشار باد به سرعت تغییر می‌کند. بنابراین بررسی منظم فشار باد و تنظیم آن متناسب با دما بسیار ضروری است.

نکته مهم: همیشه فشار باد لاستیک را در حالت سرد (قبل از رانندگی یا چند ساعت پس از توقف) اندازه‌گیری کنید، چون گرمای حرکت باعث افزایش موقتی فشار شده و مانع اندازه‌گیری می‌گردد.

با توجه به این نکات، تنظیم درست فشار باد و محافظت از لاستیک‌ها در برابر تغییرات شدید دمایی، نقش کلیدی در افزایش ایمنی، دوام و عملکرد بهتر خودرو دارد.

• بخوانید: دلیل پنچری لاستیک‌ در هوای سرد چیست؟

راه‌های جلوگیری از خرابی زودرس لاستیک 

برای کاهش فرسودگی لاستیک خودرو و افزایش عمر مفید آن، رعایت نکات زیر ضروری است:

• بررسی منظم فشار باد: هر ماه یک‌بار فشار باد لاستیک‌ها را با دستگاه مناسب چک و تنظیم کنید.
• جابه‌جایی دوره‌ای لاستیک‌ها (Rotation): هر ۸ تا ۱۰ هزار کیلومتر، جای لاستیک‌ها را تغییر دهید تا فرسایش یکنواخت در تمام چرخ‌ها اتفاق بیفتد. این کار تعادل خودرو را حفظ کرده و عمر لاستیک‌ها را بیشتر می‌کند.
• بالانس چرخ‌ها و تنظیم فرمان: اگر احساس لرزش در فرمان یا انحراف خودرو دارید، ممکن است چرخ‌ها بالانس نباشند یا فرمان، نیاز به تنظیم داشته باشد.
• پرهیز از رانندگی خطرناک: ترمزهای ناگهانی، شتاب‌گیری شدید و پیچیدن‌های تند، فشار زیادی به لاستیک‌ها وارد می‌کند و موجب فرسودگی زودرس آن‌ها می‌شود.
• جلوگیری از قرار گرفتن در معرض آفتاب مستقیم: گرمای زیاد باعث خشک شدن و ترک‌خوردن لاستیک‌ها می‌شود. در صورت امکان، خودرو را در سایه یا پارکینگ سرپوشیده پارک کنید.
• استفاده از شوینده‌های ملایم: استفاده از شوینده‌های قوی یا مواد نفتی برای شستن لاستیک، به ترکیبات آن آسیب می‌زند و روند ترک‌خوردگی را سریعتر می‌کند. بهتر است از آب و شوینده‌های مخصوص لاستیک یا شوینده‌های ملایم استفاده شود.

با رعایت این موارد ساده اما مهم، می‌توانید طول عمر لاستیک خودروی خود را به‌طور چشمگیری افزایش ذلذع و از هزینه‌های اضافی جلوگیری نمایید.

جمع‌بندی

خرابی لاستیک دلایل متعددی دارد، اما با نگهداری اصولی و توجه به نشانه‌های آسیب لاستیک می‌توان از بروز خطرات و هزینه‌های اضافی جلوگیری کرد. توجه به فرسودگی لاستیک، جلوگیری از لاستیک کم‌باد و رعایت توصیه‌های ساده اما مؤثر، کلید حفظ ایمنی و سلامت خودرو است.